آزمایش PT/INR

آزمایش زمان پروترومبین و آی ان آر (Prothrombin Time Test and INR) یا به اختصار PT/INR یکی از آزمایشهایی است که برای بررسی سیستم انعقاد خون به کار می رود.

سیستم انعقاد خون چیست؟

بدن ما دائما در معرض آسیب هایی قرار دارد که باعث خارج شدن خون از مسیر رگ ها یا به عبارتی خونریزی می شوند. سیستم انعقاد که از سلول های خونی و پروتنین ها تشکیل شده از مهمترین عوامل در روند بهبودی است. عدم کارکرد صحیح این سیستم می تواند باعث خونریزی شده و یا بالعکس با ایجاد لخته خون در رگ ها مانع از رسیدن خون به بافت های حیاتی بدن گردد.

سلول های شرکت کننده در انعقاد پلاکت ها هستند و 13 عامل یا فاکتور انعقادی و بیشتر از این تعداد پروتئین ها، آنزیم ها و ویتامین های مداخله گر در فرایند انعقاد وجود دارند. سرعت لخته شدن خون به مقدار و عمل کرد صحیح این عوامل بستگی دارد.

آزمایش های متعددی برای بررسی عملکرد سیستم انعقاد و بخش های مختلف آن وجود دارد که متداول ترین آنها تست PT  و PTT هستند.

آزمایش  PT/INR به چه منظوری انجام می شود؟

آزمایش PT/INR به ما در تشخیص علت خونریزی یا اختلالات لختگی خون کمک می کند. همچنین این آزمایش بررسی می‌کند که آیا دارویی که برای جلوگیری از لخته شدن مصرف می شود، مطابق با نظر پزشک عمل می کند یا خیر؟

آزمایش PT اغلب برای موارد زیر به کار می رود:

• بررسی مشکلات کبدی
• قبل از انجام عمل جراحی برای اطمینان از عملکرد صحیح سیستم انعقاد
• بررسی علت خون ریزی
• یافتن دلایل ایجاد لخته خون در نواحی مختلف بدن
• کنترل تاثیر و دوز داروی وارفارین در بیماران مصرف کننده آن

چه زمانی به آزمایش PT/INR نیاز داریم؟

در بیمارانی که وارفاین به صورت مداوم مصرف می شود، آزمایش PT برای اطمینان از درستی میزان مصرف دارو انجام می شود.

قبل از عمل جراحی انجام این آزمایش سلامت سیستم انعقاد و قابل کنترل بودن خونریزی را تایید می کند.

بروز علائم اختلال در سیستم انعقادی به شکل خونریزی دهنده ممکن است به شکل زیر باشد:

• کبودی بی دلیل یا کبودی در مواجهه با ضربات آرام
• خونریزی مکرر یا طولانی‌مدت لثه
• خونریزی بیش از حد پس از زایمان
• خونریزی مکرر یا طولانی‌ مدت بینی
• خونریزی بیش از حد در دوران قاعدگی
• طولانی شدن زمان بندآمدن خون بعد از خونگیری یا تزریق
• خونریزی داخلی و کم خونی

بروز علائم اختلال در سیستم انعقاد که با لخته شدن خون همراه است، می تواند به شکل زیر باشد:

• درد یا حساسیت پا
• ورم  پا
• تغییر رنگ پوست ( قرمزی یا رگه های قرمز روی پاها)
• مشکل در تنفس
• سرفه
• درد در قفسه سینه
• تند شدن ضربان قلب
• تعرق زیاد

آزمایش PT به چه شکلی انجام می شود؟

مسیر های داخلی و خارجی انعقاد خون که منجر به تبدیل فیبرینوژن به فیبرین می شوند.

پروترومبین پروتئینی است که توسط کبد ساخته می شود. این پروتئین یکی از چندین ماده شناخته شده ای است که آنها را به عنوان عوامل یا فاکتورهای انعقادی می شناسیم. این عوامل یکی پس از دیگری فعال گردیده و در نهایت باعث انعقاد خون می شوند. در سالیان دراز روند آبشار انعقادی به دو مسیر جداگانه درونی (Intrinsic pathway) و بیرونی (Extrinsic pathway) تقسیم شده و هر مسیر به ایجاد آنزیم ترومبین و دگرگونی فیبرینوژن به فیبرین منتهی می شود.

در آزمایشگاه های تشخیص طبی با استفاده از خون وریدی که از رگ بازوی مراجعه کننده تهیه شده و در یک لوله آزمایش یا ویال با مقدار مشخصی ماده ضد انعقاد جمع آوری شده است، آزمایش PT  آغاز می گردد. پس از سانتریفیوژ و جدا کردن پلاسما از خون، آزمایش PT به روش دستی یا دستگاهی انجام می شود. برای آزمون زمان پروترومبین آمیخته عامل بافتی و یون کلسیم به پلاسمای بیمار افزوده شده و زمان انعقاد پلاسما بر حسب ثانیه به دست می آید. با مقایسه زمان پروترومبین بیمار با زمان پروترومبین پلاسمای طبیعی یا کنترل می توان مسیر بیرونی انعقاد را در بیمار سنجید. برای مشاهده روش انجام آزمایش PT به بخش دستورالعمل های آزمایشگاه مرجع سلامت/ دستورالعمل آزمایش PT مراجعه کنید.

در خانه یا مطب می توان از کیت خانگی استفاده کرد. از یک سوزن کوچک برای سوراخ کردن نوک انگشت خود استفاده کنید. یک قطره خون را روی نوار تست یا ابزار ویژه کیت قرار دهید و آن را در دستگاه قرار دهید تا نتیجه به شما نمایش داده شود. توجه داشته باشید که قبل از استفاده از این دستگاه ها، حتما با پزشک معالج خود مشورت کنید تا صحت و دقت دستگاه مورد تایید باشد و برای گزارش و تفسیر نتیجه، راهنمایی های لازم را دریافت کنید.

گزارش آزمایش پروترومبین به صورت زمان آزمون بیمار و کنترل برحسب ثانیه و مقدار INR (International Normalized Ratio) است. مقدار INR از نسبت زمان پروترومبین بیمار به کنترل به توان شاخص حساسیت بین المللی (ISI) به دست می آید.

مقدارطبیعی یا محدوده مرجع در آزمایش زمان پروترومبین چقدر است؟

نتیجه آزمایش PT  به طور کلی به چهار روش برای بیمار گزارش می شود:

1 – زمان آزمون بیمار به همراه نتیجه کنترل برحسب ثانیه که دیدگاهی از فعالیت مسیر بیرونی سیستم انعقاد بیمار نسبت به فرد سالم در اختیار ما قرار می دهد.

2- بر حسب درصد فعالیت عوامل مسیر بیرونی

3- برپایه نسبت زمان پروترومبین (R) که از تقسیم زمان پروترومبین بیمار به کنترل به دست می آید.

4- گزارش بر اساس نسبت طبیعی شده بین المللی (INR)

محدوده طبیعی که بهتر است به جای آن از عبارت محدوده مرجع (Refrance range) استفاده کرد، با توجه به نوع محلول ها ی مورد استفاده متغیراست. در آزمایشگاه های مختلف می توانیم محدوده ای بین 11  تا 13.5 ثانیه را مشاهده کنیم. پس برای مقایسه نتایج این تست برای یک بیمار، حتی اگر در یک مرکز هم انجام شده باشند، باید این تغییرات را در نظر گرفته و مقدار نسبت بین المللی طبیعی شده (INR) با محدوده مرجع آن 0.8 تا 1.1 را مورد توجه قرار داد.محدوده مرجع PT در گزارش بر اساس مقدار R بین 85% تا 100%  است.

محدوده مرجع برای نوزادان بیشتر است. پزشک معالج ممکن است در صورت نیاز بیمار به مصرف وارفارین،  آزمون زمان پروترومبین را در محدوده 1.5 تا 2 برابر طبیعی تنظیم کند.

داروی وارفارین چگونه نتیجه آزمایش PT را افزایش می دهد؟

ویتامین ک (Vit K) منابع غذایی و فلور میکروبی روده به گونه کوئینون است ( Quinone) است و میکروزوم های کبدی با در بر داشتن آنزیم کوئینون ردوکتاز (Quinone Reductase) آن را به گونه احیا تبدیل می کنند. در فرایند واکنش ویتامین K احیا به شکل اکسید شده  یا اپوکسید (Epoxide)  تبدیل می شود. آنزیم  کبدی اپوکساید ردوکتاز دوباره آن را احیا کرده و در حلقه واکنش کربوکسیلاسیون قرار می دهد.

داروی وارفارین با جلوگیری از روند تبدیل گونه اکسید ویتامین ک به گونه احیا در این حلقه اختلال ایجاد کرده و واکنش کربوکسیلاسیون رامتوقف می سازد از این رو عوامل انعقادی 2، 7، 9 و 10 بدون کاریی می شوند  به این مفهوم که میدان GLa یا گاما کربوکسی گلوتامیک اسید تشکیل نمی شود.(میدان  GLa موجود در عوامل 2، 7، 9 و 10 زمینه پیوستگی این عوامل را به سطوح فسفولیپیدی در هنگام فعالیت روند انعقادی فراهم می سازد.)

لازم به یادآوری است که حتما برای تفسیر آزمایش و تجویز دارو به پزشک خود مراجعه کنید. همچنین برای مطالعه بیشتر در مورد مبانی نظری، روش ها و نکات آزمایشگاهی و تفسیر آزمون های انعقادی می توانید به کتاب مبانی انعقاد خون و روش های آزمایشگاهی نوشته دکتر حبیب اله گل افشان مراجعه کنید.